Historia relacji człowiek - zwierzę

Zwierzęta i ich świat stanowi integralną część nas. Jednak nie zawsze mogły się one cieszyć bliskością człowieka. Stosunek człowieka do zwierząt w ostatnich latach zaczął się zmieniać.

Co wpływa na zmianę stosunku człowieka do zwierząt?

Widać to na różnych płaszczyznach. Począwszy od teoretycznej, związanej z rozwijającym się dyskursem filozoficznym, etycznym, ekologicznym.
Dalej przez płaszczyznę praktyczną związaną ze zmianą świadomości i odchodzeniem od przedmiotowego traktowania zwierząt przez człowieka.
Dzieje się to również dzięki pojmowaniu relacji człowiek – zwierzę w kategoriach współistnienia.
Do zmiany przyczynia się także rozwój organizacji pro zwierzęcych i włączanie się coraz większej liczby ludzi do działań na rzecz zwierząt.
W końcu wpływa na to zwiększenie naszej wiedzy o zwierzętach i zasadach rządzących ich światem. Nie bez znaczenia jest też zwiększenie zaangażowania mediów w działania pro zwierzęce.

Zwierzęta i człowiek — początki

Zwierzęta towarzyszyły człowiekowi od zawsze.
Już na malowidłach naskalnych i rzeźbach (15 w. p.n.e. – np. malowidła z Lascaux) możemy zauważyć motywy zwierzęce. Stanowią one dowód pierwszych relacji pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem.
W ciągu wieków relacje te przyjmowały różnorodne znaczenia.
Od konieczności utrzymania gatunku ludzkiego – człowiek prehistoryczny (pożywienie, ochrona przed innymi gatunkami).
Następnie przez fascynację i nadawanie określonych cech i symboli wybranemu zwierzęciu – kulty animistyczne (np. Egipcjanie szczególnym kultem otaczali koty, w mitologii indyjskiej oddawano cześć wężom i krowom, na dalekim wschodzie szczególnym uznaniem traktowano żółwie). Kończąc na rozdzieleniu świata ludzkiego oraz zwierzęcego. Rozdział ten ugruntowany został poprzez ewolucję człowieka. Innym czynnikiem był rozwój rolnictwa oraz hodowli zapewniając intelektualną wyższość człowieka nad zwierzętami.

Podział na zwierzęta użytkowe i towarzyszące

Zwierzęta użytkowe

Zauważywszy specyficzne cechy niektórych zwierząt, zaczęto wykorzystywać je na potrzeby człowieka (np. osły, konie, słonie) do różnych celów: transportu, bitew wojennych, budowy miast czy w rolnictwie.

Zwierzęta towarzyszące

Natomiast zwierzęta towarzyszące były bardzo blisko człowieka, cenione mocniej niż zwierzęta użytkowe. Ich posiadanie stanowiło również o randze i statusie materialnym oraz społecznym jego posiadacza. Wyszukane i rasowe gatunki zwierząt były luksusem arystokratów i szlachty.
W XII wieku Europę (najmocniej Francję) opanowała moda na posiadanie i hodowanie zwierząt towarzyszących (konie, psy myśliwskie, małpki, psy salonowo – pokojowe). Jednakże zwierzęta te były traktowane przedmiotowo, jako pewien dodatek, atrybut bogactwa i statusu. Jako wyraz dominacji i poddaństwa człowiekowi.

Rozdział do XIX w.

Konsekwencje podziału relacji człowiek – zwierzę widać już od czasów średniowiecza. Pomimo pojedynczych głosów i myśli zwracających się w stronę zwierząt (np. Tomasz z Akwinu, Wolter, Rousseau, Hume, Schopenhauer, Bentham) radykalna granica między światem zwierząt oraz podporządkowanie zwierząt człowiekowi utrzymało się w głównych myślach każdej z następujących po sobie epok. Głoszono hasła antropocentryzmu oraz humanizmu praktycznie aż do XIX wieku.

Zmiana dzięki teorii ewolucji

Gdy Karol Darwin przedstawił teorię ewolucji, dystans pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem znacznie się skrócił. Myśl darwinowska wywoła falę oburzenia jako pogląd uwłaczający ludzkiej godności. Rozpoczęła jednak na nowo dyskusję na temat zwierząt.
Rewolucja przemysłowa, intensywny wzrost miast, rozwój nauki – wszystko to zaczęło stanowić nową jakość rozważań. Okres ten będąc okresem triumfu człowieka, jego sukcesów i osiągnięć pozornie odwrócił uwagę od zwierząt. Przyniósł jednak umysły w postaci A. Schweitzera czy H. Salta. Akcentowali oni równość człowieka i zwierzęcia, które tak samo czuje, cierpi i ma świadomość swojego istnienia.

Droga do organizacji

J. Goodall prowadziła badania nad społecznością szympansów, D. Moriss, w ”Nagiej małpie” rozważał w kontekście zoologii naturę człowieka jako część przyrody.
Na bazie poglądów T. Regana, P. Singera, zaczęły zawiązywać się organizacje pro zwierzęce, które dzisiaj przeżywają istny rozkwit. Jednak i oni musieli zmierzyć się z falą ostrej krytyki wymierzoną w stronę ich poglądów.

Bibliografia:

„Friends With Benefits: On the Positive Consequences of Pet Ownership”, Miami University, 2011: http://www.apa.org/pubs/journals/releases/psp-101-6-1239.pdf
„Understanding Dog Owners’ Increased Levels of Physical Activity”, Am J Public Health, 2008: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2156050/
„Cat ownership and the Risk of Fatal Cardiovascular Diseases. Results from the Second National Health and Nutrition Examination Study Mortality Follow-up Study”, J Vasc Interv Neurol. 2009: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3317329/
https://odnova.net/pozytywny-wplyw-zwierzat-na-nasze-zdrowie/
„Zwierzę w rodzinie a przystosowanie” Piotr Połomski, 2003