Etap wczesnoszkolny – kształtowanie się stosunku do samego siebie i do pracy

Rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej to szalenie emocjonujący czas zarówno dla dziecka, jak i dla rodzica. Niesie za sobą bardzo dużo zmian. Do tej pory życie dziecka skupione było przede wszystkim wokół najbliższych. Przedszkole, zawiązywane w nim relacje i interakcje z rówieśnikami czy dorosłymi to prawdziwy przedsmak tego, co na dobre rozwinie się, kiedy przekroczy próg szkoły. Jego interakcje społeczne staną się bowiem w tym okresie coraz bardziej rozbudowane, a grupa rówieśnicza – nowym punktem odniesienia.

Wyzwania szkolne

Wchodząc w poczet społeczności szkolnej, dziecko nie tylko zdobywa wiedzę i umiejętności. Uczy się także współpracy i życia w grupie, która wspólnie zaczyna tworzyć zespół. Rosną tym samym wymagania ze strony otoczenia związane z koniecznością podporządkowania się pewnym zasadom i regułom. Dziecko musi respektować narzucony przez szkołę rygor planu dnia. Rozbudzona już na etapie przedszkolnym ciekawość ukierunkowana zostaje teraz na zdobywanie wiedzy i opanowywanie nowych umiejętności. Oznacza to, że czas wolny, poświęcony na swobodną zabawę, nieubłaganie się kurczy. Jej miejsce zaczyna wypełniać nauka i praca. Kształtują się nawyki związane z wykonywaniem obowiązków, organizowaniem czasu na przeróżne aktywności.

Ciekawość wiedzy i świata

To czas kumulowania się pędu do wiedzy i dążenia do perfekcji w tym, co się robi. Na ogół rozpoczynanie nauki dzieci przyjmują z entuzjazmem, co nie znaczy, że nie przeżywają równolegle lęku i obaw związanych z tak poważną zmianą w ich życiu. Nie mają przecież pewności, jak będą się czuły wśród innych dzieci i jak sobie poradzą. Niemniej są ciekawe świata, żądne wiedzy, a przy okazji – co trzeba podkreślić – swoich sukcesów. Angażują się w naukę i obowiązki szkolne, z czego czerpią dużo przyjemności i radości. Dlatego paradoksalnie najważniejszym zadaniem dorosłych jest po prostu tego nie popsuć. Tworzenie dziecku przestrzeni do odkrywania siebie, swojego potencjału i umiejętne motywowanie go do pracy, pilności i bycia w tym wytrwałym stają się wówczas kluczowymi wyzwaniami dla rodziców i nauczycieli.

Informacje zwrotne z otoczenia

Proces zdobywania kompetencji, który może wiązać się z koniecznością podejmowania wielu prób i ćwiczeń – wzmacnia lub osłabia poczucie wartości u dziecka.

Wrażliwość

W związku z tym, że wiele z nowych czynności wykonuje ono w otoczeniu rówieśników, z którymi porównuje efekty swojej pracy pod okiem nauczyciela (który decyduje o tym, co jest zrobione dobrze, a co źle), na tym etapie staje się bardzo wrażliwe na to, jaką wartość ma dla innych to, co robi. Grono rówieśnicze i inni dorośli, np. nauczyciele, wychowawcy, trenerzy zaczynają nabierać szczególnego znaczenia, stają się nowymi autorytetami.

Opinia i zdanie tych osób jest zatem dla dziecka nowym punktem odniesienia. Docierające informacje zwrotne, a także sygnały akceptacji vs. jej braku płynące od dorosłych, kolegów, koleżanek sprawiają, że rodzi się w nim większa świadomość tego, jaki wpływ ma to, co robi na innych i jaką wartość niesie to dla innych.

Porażki i krytyka

W sposób naturalny zostaje wystawione na doświadczanie porażek i tego, że czasami coś się nie udaje. Nie tylko w sposób oczywisty krzywdzące jest wówczas dla dziecka krytykowanie go, wyśmiewanie jego nieudanych wysiłków, ale i ignorowanie ich.

W tym znaczeniu wydobywanie mocnych stron, docenianie nie tylko efektu, ale i włożonego wysiłku czy postawy nie tylko działa w sposób wspierający, ale motywuje do dalszej pracy. Porażki, ale i świadomość tego, że inne dzieci np. lepiej sobie radzą z różnymi zadaniami, wpływa na samoocenę dziecka.Dlatego tak ważne jest, aby tworzyć w grupie każdemu dziecku okazję do doświadczanie małych i większych sukcesów.

Odpowiednio dobrane zadania

Wiedzę o swoich możliwościach dziecko czerpie z tego, w jaki sposób udaje mu się poradzić z różnymi wzywaniami. Jeżeli zatem stawiane przed nim wymagania będą niedostosowane do możliwości (zbyt niskie albo zbyt wygórowane), nie przyczynią się w żaden sposób do wykształcenia się adekwatnej samooceny. Zbyt niskie spowodują utratę zainteresowania i sprawią, że nie pozna ono swojego potencjału, a zbyt wysokie mogą przyczynić się do tego, że dziecko nie będzie w stanie im sprostać i poczuje się gorsze.

Wpływ niepowodzeń na przyszłość

Niskie poczucie wartości – jak wiemy – w istotnym stopniu, bez względu na realny potencjał i zasoby, wpływa na to, w jaki sposób człowiek będzie sobie radził w różnych obszarach swojego życia. Trzeba pamiętać, że nadmierne wymagania i przesadne przywiązywanie do osiągnięć może prowadzić również do swego rodzaju poczucia przymusu robienia wszystkiego najlepiej i przypisywaniu swoim kompetencjom i pracy centralnego miejsca w życiu.

Czas na zabawę

Przesadne wymagania wiążą się również z przeciążeniem zajęciami dodatkowymi, które powodują, że czas na swobodną zabawę i kontakt z rówieśnikami zostaje ograniczony do minimum lub prawie w ogóle wyeliminowany. W efekcie sprawia się, że dziecko przestaje czerpać przyjemność z podejmowanych przez siebie aktywności. A to właśnie satysfakcja i przyjemność z nabywania kompetencji, własnej skuteczności, kształtuje przyszły stosunek do pracy, własnej kreatywności i gotowość do współpracy z innymi.

Więź z rodzicem

Pomimo swojej samodzielności i entuzjazmu dziecko na etapie wczesnoszkolnym cały czas potrzebuje uwagi ze strony rodzica i jego współpracy z nauczycielem. Jeżeli dostrzega, że to, co robi, jest ważne dla dorosłego, który nie tylko przykłada wagę do jego rozwoju, ale i aktywnie go wspiera, pomaga rozpoznawać mocne strony i przezwyciężać trudności.  Uczy dobrych nawyków, pomagając we wdrażaniu do obowiązków np. planowania dnia, sprawdzania prac domowych. Jest duża szansa na to, że dziecko ten zapał w sobie utrzyma.

Literatura:

Erikson E. (2000). Dzieciństwo i społeczeństwo, Poznań: Rebis.
Erikson E. (2004). Tożsamość a cykl życia, Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.
M. Jankowska (2017). Sposoby rozwiązywania kryzysów w teorii psychospołecznego rozwoju E. H. Eriksona
w aspekcie rozwoju człowieka i zdrowia psychicznego oraz zaburzeń w rozwoju, „Fides et Ratio”, 4 (32), s. 54-57.