Nierozerwalni > Dziecko > Cyfrowy świat a rozwój dziecka

Cyfrowy świat a rozwój dziecka

single image

Współczesne dzieci, określane jako „pokolenie Alfa”1, to dzieci wychowywane w otoczeniu cyfrowego świata, w tym wszechobecnego Internetu. Te najmłodsze -kilkumiesięczne, spędzają po kilka godzin na oglądaniu telewizji, a te starsze – w wieku kilku lat, potrafią już sprawnie obsługiwać tablet czy smartfona. W wieku wczesnoszkolnym – zakładają konta na forach społecznościowych a w okresie nastoletnim – nadmiernie angażują się w gry komputerowe. Można powiedzieć, że „pokolenie Alfa” żyje niejako w dwóch równoległych światach tj. tym realnym – domowym/szkolnym i wirtualnym – internetowym.

Jako rodzice i opiekunowie, zapewne nie raz zadajemy sobie pytania o potencjalne korzyści, ale i zagrożenia, wynikające z używania przez dzieci cyfrowych technologii.

Czy obawy te są uzasadnione? Niestety w dużym stopniu tak – szczególnie w przypadku małych dzieci. Wyniki badań psychologicznych wskazują, że u małych dzieci, które nadmiernie korzystają z urządzeń cyfrowych, coraz częściej występują opóźnienia rozwoju mowy. W okresie wczesnoszkolnym pojawiają się u nich trudności ze skupieniem uwagi oraz problemy z komunikacją w realnej rzeczywistości. W okresie adolescencji wzrasta prawdopodobieństwo występowania zaburzeń nastroju oraz uzależnienia od cyfrowych technologii.

Rozwój mowy

Chociaż pozornie wydawać się może, że dzieci, które oglądają bajki czy filmy szybciej zaczną mówić, to wyniki dostępnych badań wyraźnie temu przeczą. Przykładowo, w badaniu przeprowadzonym w Tajlandii, gdzie nowe technologie obecne są w życiu dzieci niemal od pierwszych chwil ich życia, wykazano, że prawdopodobieństwo opóźnienia rozwoju językowego wzrasta aż sześciokrotnie, jeśli niemowlę oglądało programy telewizyjne dłużej niż dwie godziny dziennie (Supanitayanon i in., 2020).

Oczywiście w dużym stopniu wynika to z faktu, że dziecko oglądając telewizję pozbawione jest bezpośredniego kontaktu z matką/opiekunem, w tym kontaktu wzrokowego istotnego dla rozwoju mowy. Jak wskazują badania Parici Kuhl z Instytutu Nauk o Uczeniu się i Mózgu na Uniwersytecie Waszyngtońskim, niemowlęta zdecydowanie szybciej uczą się języka ojczystego w bezpośrednim kontakcie z osobą mówiącą, w porównaniu do sytuacji, gdy oglądają tę samą osobę na ekranie.

Badaczka podkreśla także, że dzieci poniżej 2 r.ż. charakteryzują się pewnymi ograniczeniami pamięci, które uniemożliwiają im przełożenie wiedzy zdobytej z telewizji czy urządzeń dotykowych, na interakcje w realnym świecie. Oznacza to, że dziecko, które np. uczy się obcego języka nabywa mniej słów, jeśli nauka przebiega z wykorzystaniem urządzeń cyfrowych, w porównaniu do naturalnych sytuacji (Kuhl i in., 2003).

Dowodów na negatywny wpływ nowych technologii na rozwój językowy dzieci, dostarczają także badania z obszaru neuronauki. Wykazano, że tempo rozwoju mózgu 5-letnich dzieci, które 2 godziny dziennie korzystały z mediów cyfrowych, było znacznie wolniejsze, w porównaniu do dzieci, którym rodzice 2 godziny dziennie czytali książki (Hutton i in., 2018).

Warto wiedzieć

Zgodnie z wynikami dostępnych badań, Amerykańska Akademia Pediatryczna zaleca, aby dzieci do 2 r.ż. w ogóle nie oglądały programów telewizyjnych oraz nie korzystały z żadnych urządzeń cyfrowych. Wyjątkiem jest obraz z kamery video podczas rozmowy z rodzicem, ale wyłącznie w asyście dorosłego. W wieku od 18 do 24 m. ż. dopuszcza się oglądanie krótkich programów edukacyjnych, pod warunkiem aktywnego uczestnictwa opiekuna dziecka. Jednogodzinne programy telewizyjne, nadal oglądane przez dziecko pod nadzorem rodzicielskim, rekomendowane są dzieciom do 5 r.ż. W przypadku dzieci 6-letnich opiekun powinien zwracać uwagę na treści programów, jak również na czas przeznaczony na inne aktywności dziecka.

Tymczasem, badania przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej w 2019 roku, wskazują, że aż 33 % rodziców dzieci do 2 r.ż. deklarowało, że ich dziecko w wolnym czasie zwykle ogląda telewizję.

Pierwsze symptomy opóźnionego rozwoju mowy widoczne będą dość wcześnie tj. dziecko później zacznie gaworzyć, zbyt długo zatrzyma się na jednym z etapów rozwoju mowy. U dzieci z młodszych klas szkolnych symptomatyczne będą trudności w przypominaniu nazw, niezborny sposób opowiadania, uboższe w treści wypowiedzi, niepoprawne formy gramatyczne czy zaburzona organizacja narracji.

Rozwój poznawczy

Cyfrowy świat jest dla dziecka niezwykle atrakcyjny i zajmującym. W dużej mierze wynika to z różnorodności bodźców, jakie niesie Internet. I chociaż obrazy te, ze względu na barwę, zawarty w nim ruch oraz zmienność scen, przyciągają uwagę dziecka, to jednak nie ćwiczą jego świadomej uwagi. Innymi słowy niedojrzały mózg małego dziecka podąża za zmianą a nie treścią. W rezultacie, u dziecka, które w pierwszych dwóch latach życia korzystało z nowych technologii, w okresie wczesnoszkolnym mogą pojawić się trudności z selektywnością i trwałością uwagi oraz pamięcią operacyjną (Anderson i Subrahmanyam, 2017). Dziecko będzie miało trudność z wykonywaniem dłuższych i bardziej angażujących poznawczo zadań czy też problemy z zapamiętywaniem poleceń nauczyciela.

Warto wiedzieć

Wyniki wielu badań, w których dokonano oceny funkcjonowania poznawczego dzieci po okresie nauki zdalnej, z powodu wystąpienia pandemii wirusa Covid 19, wskazują na negatywny wpływ tej formy nauczania na poziom wiedzy uczniów. Jednak to, co niepokoi bardziej to fakt, że u badanych dzieci stwierdzono także spadek procesów uwagowych, pojemności pamięci operacyjnej i zdolności czytania ze zrozumieniem, w porównaniu do poziomu sprzed pandemii. Należy tu podkreślić, że osłabiony rozwój poznawczy oraz fizyczny dotyczył niemal wszystkich badanych grup wiekowych2, w tym także 3-letnich dzieci, a więc tych urodzonych już w czasie pandemii (Wenner Moyer, 2022).

Dzieci korzystające z nowych technologii charakteryzują się brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością.

Gry komputerowe a mózg dziecka

Debata publiczna na temat pozytywnych i negatywnych skutków grania w gry komputerowe przez dzieci, toczy się od wielu już lat. Przeciwnicy gier wideo, szczególnie tych zawierających elementy przemocy i agresji wskazują na ich negatywny wpływ na zachowanie grających. Z drugiej strony, zwolennicy gier, które nie tylko zapewnią rozrywkę, ale wymagają również logicznego myślenia, twierdzą, że oddziałują one korzystnie na rozwój poznawczy dzieci. Wyniki prowadzonych badań potwierdzają słuszność obu stanowisk.

W niedawno opublikowanym badaniu (Chaarani i in., 2022), w którym wzięło udział 2217 dzieci w wieku 9 i 10 lat, wykazano, że te z nich, które grały minimum 21 godzin tygodniowo, charakteryzował wyższy poziom funkcji poznawczych, jak pamięć operacyjna czy zdolność hamowania poznawczego, w porównaniu do dzieci, które grały sporadycznie. Co więcej, w mózgu dzieci grających zaobserwowano zwiększoną aktywność w korze przedczołowej, odpowiedzialnej za planowanie i podejmowanie decyzji. Oczywiście badania tego typu nie pozwalają ustalić związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy grami wideo a aktywnością mózgu. Możliwe bowiem jest, że gry video wybierają osoby o określonych zdolnościach poznawczych. Otwarte pozostaje także pytanie, na ile umiejętności nabyte podczas gry, dziecko jest w stanie przenieść i wykorzystać w codziennym życiu.

Podobne pytanie stawiane jest w przypadku oddziaływania gier zawierających przemoc. I chociaż niektórzy badacze twierdzą, że dzieci, które grają w brutalne gry video cechuje wyższy poziom agresji i skłonność do zachowań destrukcyjnych (np. Milani i in., 2015), to inni wskazują, że związek ten jest niewielki o ile w ogóle wsytępuje (Ferguson, 2015). Możemy jednak złożyć, że przy określonej konstrukcji psychicznej dziecka, gra może być czynnikiem wyzwalającym niepożądane zachowania.

Warto wiedzieć

Jeżeli dziecko reaguje płaczem lub złością, kiedy pozbawimy go dostępu do urządzeń cyfrowych, staje się drażliwe i szybko się nudzi, a do tego przejawia nieuzasadnione problemy somatyczne, to może to wskazywać na rozwijające się uzależnienie. Sygnały te powinny wzbudzić szczególną czujność rodziców, gdyż mózg dziecka szybko przyzwyczaja się do czynności, które mają charakter nagradzający. Dlatego też z czasem, dziecko będzie grać coraz dłużej, sięgnie po bardziej angażujące go gry, gdyż jego mózg będzie potrzebować coraz częstszej i silniejszej nagrody.

Pokolenie Alfa” to dzieci, które chcą i będą korzystać z nowych technologii. Jednak to przed dorosłymi stoi zadanie, aby jak najwcześniej nauczyć dziecko mądrego z nich korzystania.

Cytowana literatura

  • Anderson, D.R., Subrahmanyam, K. (2017). Cognitive Impacts of Digital Media Workgroup. Digital Screen Media and Cognitive Development. Pediatrics. Nov; 140 (Suppl 2): S57-S61.
  • Chaarani, B. i in. (2022). Association of video gaming with cognitive performance among children. JAMA Open Network. DOI: 10.1001/jamanetworkopen.2022.35721
  • Ferguson, C.J. (2015). Do Angry Birds Make for Angry Children? A Meta-Analysis of Video Game Influences on Children’s and Adolescents’ Aggression. Perspectives on Psychological Science10(5), 646–666. 
  • Hutton, J.S. i in. (2019). Associations Between Screen-Based Media Use and Brain White Matter Integrity in Preschool-Aged Children. JAMA Pediatr. Jan 1;174(1): e193869.
  • Kuhl, P.K. i in. (203). Foreign-language experience in infancy: effects of short-term exposure and social interaction on phonetic learning. Proc Natl Acad Sci; 100(15): 9096-9101.
  • Milani, L., i in. (2015). Violent Video Games and Children’s Aggressive Behaviors: An Italian Study. SAGE Open5(3). 
  • Supanitayanon, S. i in. (2020). Screen media exposure in the first 2 years of life and preschool cognitive development: a longitudinal study. Pediatr Res. Dec; 88(6): 894-902.
  • Wenner Moyer, B. (2022). The pandemic generation. Nature. Jan, Vol 601.

1 Określenie „pokolenie Alfa” wprowadzone przez futurologa Marka McCrindle,
odnosi się do dzieci urodzonych pomiędzy 2010 a 2025 rokiem.

2 W przypadku dzieci z niektórych wysokorozwiniętych krajów jak np. z Norwegii, nie wykazano istotnego spadku poziomu funkcjonowania poznawczego dzieci w związku z nauką online.

Artykuł dofinansowany w konkursie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej oraz Pełnomocnika Rządu do spraw Polityki Demograficznej – “Po pierwsze rodzina!”

Podobne posty