Po okresie produktywności nadchodzi okres dużych zmian w fizjologii dziecka. Zbliża się dojrzewanie. W czasie dojrzewania wyróżniamy dwa okresy: tzw. okres wczesnej i późnej adolescencji. Pierwszy okres adolescencji trwa od około 13 roku życia do 17 roku życia. W tym czasie głównym zadaniem rozwojowym jest stworzenie tożsamości grupowej. Niepowodzenie rozwojowe to alienacja społeczna i brak grupy rówieśniczej. Drugi okres adolescencji to czas od około 18 roku życia do ok. 22 roku życia. W tym okresie zadaniem rozwojowym jest budowanie tożsamości indywidualnej. Niepowodzenie w tym zadaniu niesie ze sobą zmieszanie związane z poczuciem własnej roli w społeczeństwie i koncepcji dotyczącej samego siebie.
Dzieciństwo + dojrzałość
Wczesny okres dojrzewania to skrzyżowanie dzieciństwa i dojrzałości. W fizjologii nastolatka zachodzą dynamiczne procesy rozwojowe, które mogą być wyczerpujące. Intensywny okres wzrostu, zmiany hormonalne dają często poczucie zmęczenia i znużenia. Warto o tym pamiętać, kiedy prosimy je wykonanie czegoś w domu. Zniechęcenie może być w tym okresie nie tylko wynikiem burzy hormonalnej, ale zwykłego przesilenia organizmu. We wczesnym okresie dojrzewania kluczowym czynnikiem rozwoju społecznego staje się grupa rówieśnicza.
Kim jestem?
Nastolatki poszukujące intensywnie odpowiedzi na pytanie: kim jestem? potrzebują wchodzić w różne relacje rówieśnicze, aby móc zbudować satysfakcjonującą odpowiedź dotyczącą siebie samego jak i swojej roli w społeczeństwie. Poszukiwaniom sprzyja rozwój myślenia i rozwój zdolności do abstrahowania. Na poziomie poznawczym rozwijają się zdolności związane z myśleniem, rozwijają się intensywnie funkcje wykonawcze takie jak: organizacja, planowanie, przewidywanie, wnioskowanie, podejmowanie decyzji. Jednak mózg nastolatków nie jest w pełni dojrzały, stąd często będziemy widzieli skrajnie różne reakcje u nastolatków. Jednego dnia będą nam się wydawali dojrzali, prezentujący logiczne myślenie, a innego dziecinni, zagubieni i nieprzewidujący. Czasami drażni to dorosłych lecz trzeba pamiętać, że jeszcze bardziej jest to męczące dla samego nastolatka.
Zmiany emocjonalne
Na poziomie rozwoju emocjonalnego dokonują się zmiany związane z regulacją emocji i pojawiają się coraz to bardziej dojrzałe reakcje w różnych sytuacjach społecznych. Jednak procesy te nie są stabilne stąd często występuje duża niestabilność jeśli chodzi o nastrój i skrajne reakcje w sytuacjach emocjonalnych. Dążenie do określenia swojej roli wymaga uczestnictwa w licznych relacjach społecznych, stąd pragnienie dziecka do przebywania z rówieśnikami. Dorośli czasem nie rozumieją dlaczego dziecko, które do tej pory chętnie spędzało czas z rodzicami nie chce już z nimi nigdzie wychodzić, ale za to chętnie przebywa z koleżankami czy kolegami. Dążenie to jest tak silne, że dziecko chce każdą wolną chwilę spędzać wśród rówieśników. Kiedy zrozumiemy, że służy to określaniu własnej roli w relacjach społecznych doceniamy siłę tej tendencji.
Grupa rówieśnicza
Te zadania rozwojowe, które do tej pory być może były słabo rozwiązane np. inicjatywa czy produktywność, mogą się w tym okresie lepiej ukształtować poprzez budowanie relacji rówieśniczych. Wielu rodziców boi się, że ich dziecko wpadnie w nieodpowiednią grupę rówieśniczą. Jednak to co dla nas dorosłych może być nieodpowiednie, dziecku może służyć poprzez to, że w grupie zyskuje akceptację i możliwość wykazania się. To w jakiej grupie rówieśniczej dziecko będzie się sprawdzać zależy w dużej mierze od tego jak rozwiązało poprzednie kryzysy rozwojowe. Jako rodzice musimy pamiętać, że od początku rozwoju dziecka pracujemy na to jakich wyborów będzie ono dokonywać. Wiadomo, że grupa rówieśnicza, którą spajają reguły związane np. z używkami stanowi zagrożenie rozwojowe, ale czasami nawet i taka grupa może być adekwatna dla kogoś do określenia siebie. Dzieci, które wcześniej doświadczyły poczucia bezpieczeństwa w rodzinie, akceptacji dla własnej autonomii, inicjatywy i odniosły sukces w szkole w zakresie produktywności rzadko będą wchodziły w grupy które spajają reguły oparte o destrukcyjne zachowania. Natomiast te dzieci, które miały kłopoty w osiąganiu wczesnej autonomii lub ich inicjatywa w rozwoju została zblokowana, lub na jeszcze wcześniejszym etapie słabo zostało ukształtowane bezpieczne przywiązanie będą miały tendencję do „wyrywania się” i wchodzenia w takie grupy społeczne, gdzie znajdą akceptację i poczują się przyjęte.
Dojrzała odpowiedź?
W okresie późnej adolescencji, po uzyskaniu odpowiedzi na pytanie kim jestem w perspektywie tożsamości grupowej, tendencja rozwojowa kieruje nas do indywidualnego, dojrzałego sformułowania odpowiedzi na pytanie: kim jestem? To w tym okresie, kiedy nasze zadania rozwojowe zostały rozwiązane z sukcesem, będziemy zdolni do sformułowania dojrzałej odpowiedzi na to pytanie z uwzględnieniem nie okoliczności zewnętrznych tylko z uwzględnieniem wartości jakie wyznajemy. Powstanie odpowiedź związana z tym kim jestem i kim mogę być, zgodnie z tym jakie są moje wartości. W tym czasie w związku z rozwojem seksualnym pojawią się pierwsze związki intymne, pojawi się niezależność emocjonalna od rodziców. Młodzi dorośli dokonają pierwszych wyborów związanych z zawodem. Pojawią się działania obywatelskie. System wartości zostanie uwewnętrzniony i będzie stanowił przewodnik dla zachowania. Nasze dzieci, po licznych latach trudu i zmagań wejdą w dorosłość.
Artykuł dofinansowany w konkursie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej oraz Pełnomocnika Rządu do spraw Polityki Demograficznej – “Po pierwsze rodzina!”
