Kiedy rodzi się dziecko staje ono przed ogromnym wyzwaniem. Musi „uwieść” matkę tak, aby pokochała go i tym samym zechciała opiekować się nim przez długie lata, aż do uzyskania pełnej samodzielności. W przypadku ludzi dzieci dojrzewają długo i potrzeba wielu lat opieki, aby dziecko stało się samodzielne. W związku z tym matki opiekują się młodymi nie w oparciu o instynkt bo ten zapewnia opiekę przez krótki czas tylko w oparciu o miłość.
Relacja oparta na miłości zapewnia młodym opiekę na długie lata, a później ponieważ więź działa zawsze w dwie strony, dzieci mogą opiekować się rodzicami.
Umiejętności dziecka i matki
Ponieważ dziecko potrzebuje dorosłego, żeby przeżyć rodzi się wyposażone w szereg umiejętności pozwalających mu nawiązać więź z matką. Potrafi płakać na kilku tonacjach, skupiać wzrok na twarzy matki i wodzić za nią wzrokiem, przywierać, chwytać, uśmiechać się, ładnie pachnie. Wszystkie te umiejętności stanowią tzw. neurobehawioralne wyposażenie noworodka pomagające mu uwieść matkę i rozkochać ją w sobie.
Matka natomiast może być wrażliwe na te sygnały i po pierwsze odczytywać je, a następnie właściwie zaspokajać potrzeby dziecka. Tą umiejętność matek nazywamy wrażliwością macierzyńską. Przywiązanie jakie powstaje między dzieckiem i matką układa się w tzw. cykl przywiązania. Dziecko wzywa matkę kiedy odczuwa jakąś potrzebę, którą ona może zaspokoić. W stanie wzbudzonej potrzeby w organizmie dziecka wyrzucają się hormony pobudzające, głównie adrenalina i kortyzol. Matka, która zaspokaja potrzeby dziecka, sprawia, że pojawiają się hormony hamujące pobudzenie i pozwalające odczuwać ulgę i zadowolenie. Należą do nich oksytocyna, dopamina, wazopresyna czyli hormony które wydzielają się w stanach zadowolenia, poczucia nagrody i zakochania. Dziecko ma poczucie ukojenia i zadowolenia. Tak w codziennej opiece rodzi się bliski związek między dzieckiem a matką.
Stałość opieki
Warunkiem prawidłowego rozwoju jest stałość opieki pełnionej przez tego samego opiekuna przez okres tworzenia się przywiązania. Więź u ludzi buduje się długo, od urodzenia przez pierwsze trzy lata życia dziecka. W tym czasie możemy wyróżnić cztery fazy tworzenia się więzi. Od urodzenia przez pierwsze 12 tygodni życia dziecko wysyła sygnały do każdej osoby jaka pojawia się w jego otoczeniu. Mimo dużego biologicznego wsparcia dla matki biologicznej – hormony zwiększające wrażliwość macierzyńską, znajomość dziecka jej głosu, bicia serca, zapachu – matką zostaje ta osoba dorosła w otoczeniu dziecka, która najczęściej do niego przychodzi i najlepiej zaspokaja potrzeby dziecka, najlepiej go koi. Po tym okresie, kiedy dziecko już rozpoznaje wśród ludzi tą osobę, która jest dla niego najlepszym źródłem zaspokojenia i bezpieczeństwa przychodzi okres konsolidacji więzi.
Dziecko nie tylko potrafi uwodzić matkę, ale wyróżnia ją z otoczenia i nagradza: uśmiechem, szybciej się u niej uspokaja, szuka jej. Około 6 miesiąca życia dziecka, kiedy kończy się okres konsolidacji dziecko wie, kto jest jego matką i to u niej szuka ukojenia. To bardzo ważny etap w rozwoju ponieważ rozpoczyna się okres lęku separacyjnego, który stanowi istotny etap rozwoju przywiązania.
Okres lęku separacyjnego
Okres lęku separacyjnego trwa od około 7 miesiąca życia do około 18 miesiąca życia. Mechanizm ten stanowi silną ochronę w rozwoju dziecka. Kiedy traci ono matkę z oczu doświadcza lęku. Lęk sprawia, że ustaje eksplorowanie otoczenia i dziecko staje w miejscu. Chroni to dziecko przed takimi niebezpieczeństwami jak oddalenie się od matki i utratę powrotu, czy oddalenie się z zasięgu jej wzroku i tym samym narażenie na utratę życia. Mechanizm lęku separacyjnego chronił nasze młode od początku naszego życia na ziemi i pozwalał im dorastać w bezpiecznym środowisku. Matka bowiem kiedy pozostanie dla dziecka osobą kojącą w okresie trwania lęku separacyjnego pozwoli dziecku nauczyć się tego jak radzić sobie z lękiem i stanie się dla niego bezpieczną bazą. Dziecko będzie uczyło się radzić sobie z lękiem poprzez szereg interakcji kiedy matka będzie dawała mu oparcie w okresie przechodzenia przez okres leku separacyjnego.
Zbyt wczesne odseparowanie?
Współczesne dzieci, żyjące w wysoko cywilizowanych krajach, mają deficyty w tym zakresie z powodu zbyt wczesnego separowania od matek. Przebywając w instytucjach opiekuńczych mogą mieć trudności z rozwojowym zakończeniem okresu lęku separacyjnego co może w przyszłości wpływać na ich emocje i radzenie sobie z lękiem w ogóle. Dlatego tak ważna jest dobra opieka we wczesnym okresie rozwoju. To właśnie w pierwszych dwóch latach życia dziecka najbardziej intensywnie rozwija się mózg dziecka w obszarach związanych z regulacją emocji w tym prawa półkula mózgu związana z regulowaniem emocji. Po okresie lęku separacyjnego dziecko wchodzi w kolejny okres rozwojowy. Począwszy od około 15-18 miesiąca życia, dziecko jest w stanie doświadczać wstydu. Okres rozwoju regulacji związanych z przeżywaniem wstydu kończy okres tworzenia się przywiązania.
Artykuł dofinansowany w konkursie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej oraz Pełnomocnika Rządu do spraw Polityki Demograficznej – “Po pierwsze rodzina!”
