Tożsamość

Każdy z nas w toku życia zadaje sobie pytanie: kim jestem?, skąd pochodzę?, jakie są moje korzenie? Tworzymy naszą tożsamość indywidualną na którą składają się nasze osobiste i społeczne doświadczenia.

Tożsamość osobista

Tożsamość osobista wiąże się z ukształtowaniem się naszej struktury Ja. Wiąże się to z postrzeganiem siebie jako kogoś, kto jest niepowtarzalny, ma własne cele, wartości, pragnienia, potrzeby, zainteresowania. Kiedy osiągamy dojrzałość osobistą możemy utrzymywać dobre poczucie własnej wartości pomimo zmieniających się warunków zewnętrznych. Natomiast dzięki temu, że budujemy relacje z innymi i żyjemy w społeczeństwie tworzymy tożsamość społeczną. Doświadczenia związane z powstawaniem struktury Ja i doświadczenia związane z tożsamością społeczną łączą się ze sobą i składają się na poczucie tożsamości każdego człowieka.

Warunki konieczne

Aby można było mówić o dojrzalej tożsamości każdego z nas psychologowie zwracają uwagę na pewne warunki konieczne. W okresie wczesnego dzieciństwa kształtują się podstawy tożsamości. W wyniku relacji z matką i tworzenia się więzi między matką a dzieckiem powstają pierwsze doświadczenia dziecka, które wejdą w skład struktury JA. Doświadczenia te mają związek z tym jak matka uspokaja dziecko w sytuacji pobudzenia i jak obniża jego napięcie. Kiedy dziecko sygnalizuje jakąś potrzebę i wiemy już, że wtedy wpada w stan wysokiego pobudzenia i matka zaspokaja jego potrzebę, jego udziałem staje się doświadczenie bycia ważnym dla matki i tym samym bycie ważnym w ogóle. Matka jawi się jako osoba ważna, a jej działania przynoszą ulgę. Świat jest więc bezpiecznym miejscem. W sytuacji trudnej wystarczy przywołać matkę, która przywraca poczucie bezpieczeństwa. Te wczesne doświadczenia będą stanowiły swoistą matrycę, która pomoże dziecku orientować się w świecie i budować nowe doświadczenia w coraz to szerszych relacjach.

Zaburzenia

Kiedy ta pierwsza relacja jest pozabezpieczna wzorzec zawartości tego doświadczenia może być inny i tym samym struktura Ja kształtuje się w inny sposób. Dlatego tak ważna jest dobra opieka we wczesnym dzieciństwie. Kolejne etapy życia będą gromadziły kolejne doświadczenia, które będą wplatane w strukturę Ja i będą budowały tożsamość. Na szczególną rolę doświadczenia dla powstawania tożsamości zwraca uwagę James Marcia, który podkreśla szczególnie istotność doświadczenia w okresie dorastania.

Dwa kroki

W procesie osiągania przez nas tożsamości można wyróżnić dwa kroki: krok pierwszy to eksploracja, która oznacza aktywne poszukiwanie, eksperymentowanie, sprawdzanie siebie, swoich możliwości oraz sprawdzanie nas w relacjach z innymi, krok drugi natomiast to podjęcie zobowiązania.

Podjęcie zobowiązania oznacza podjęcie decyzji w wyniku wcześniejszej eksploracji i wzięcie na siebie konsekwencji tej decyzji. Ze względu na te dwa procesy ważne dla tworzenia się naszej tożsamości James Marcia zwraca uwagę, że dojrzała tożsamość to tożsamość osiągnięta. Może ona powstać wtedy, kiedy dokonujemy najpierw eksploracji siebie, rozpoznajemy nasze możliwości, a następnie w wyniku tych doświadczeń podejmujemy różne decyzje i zadania. Tożsamość osiągnięta daje największy potencjał rozwojowy dla człowieka. Stanowi mocne podstawy do podejmowania życiowych zobowiązań. Osoby, które mają tożsamość osiągniętą są autonomiczne i nie podlegają nadmiernym wpływom innych ludzi i mają dużą odporność psychiczną co czyni je elastycznymi w sytuacjach trudnych emocjonalnie.

Niestety tożsamość może rozwijać się także w innych konfiguracjach: bez podjętej eksploracji, bez podjętych zobowiązań, w pomieszaniu eksploracji i zobowiązań lub zarówno bez zobowiązań jak i bez eksploracji. Tożsamość tego typu zawsze blokuje jednostkę w pełnym rozwoju i czyni ją nadmiernie zależną od innych.

Niezbędna tożsamość

Tożsamość jest nam niezbędna do dobrego funkcjonowania, poczucia satysfakcji, poczucia moralnego. Kształtuje się ona od pierwszych dni życia i kiedy doświadczamy zdarzeń i relacji pomagających nam zdobyć tożsamość osiągniętą. Dobrze rozwinięte poczucie tożsamości daje mamy mocny fundament do funkcjonowania w życiu. Kiedy nie możemy odpowiedzieć w sposób autentyczny, poparty doświadczeniem na pytanie: kim jestem?, doświadczamy zależności, uwikłania i często trudnych emocji, które blokują nasze działania.

Dlatego tak ważne jest, aby w toku cyklu życia dziecko mogło eksplorować świat, doświadczać i dokonywać zobowiązań na miarę swojej dojrzałości. Jest to zadanie na całe życie człowieka, ale jego fundamenty powstają od wczesnego dzieciństwa.

Artykuł dofinansowany w konkursie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej oraz Pełnomocnika Rządu do spraw Polityki Demograficznej – “Po pierwsze rodzina!”