Wyzwania dziecka w wieku przedszkolnym

Trzeci rok życia otwiera kolejną fazę rozwoju psychospołecznego, która trwa do piątego roku życia. Intensywny rozwój motoryczny i poznawczy napędzają dziecko do eksplorowania świata. Dzięki nowym zdobyczom staje się ono coraz bardziej samodzielne i niezależne, co nie tylko ułatwia mu podążanie za swoją ciekawością, ale i jeszcze bardziej ją podsyca: jedne odkrycia prowadzą do kolejnych.

Aktywność ruchowa

Podstawową aktywnością na tym etapie jest cały czas zabawa. Już w trzecim roku życia w związku z rozwojem umiejętności ruchowych, zwiększa się u dziecka poczucie niezależności i chęć poznawania otoczenia. Jeszcze bardziej wyraźnie staje się to w czwartym i piątym roku życia. Czterolatek porusza się swobodnie po schodach, skacze, jeździ na trójkołowym rowerku. Rozwój motoryki i koordynacji sprawia, że pięciolatek jest już naprawdę bardzo aktywny ruchowo: szybko biega, wspina się, chodzi po narysowanej linii, etc.

Dziecko wzrasta w samodzielności

Na tym etapie dzieci wykonują czynności samoobsługowe: samodzielnie ubierają się, myją zęby, posługują się widelcem i łyżką. Czterolatek coraz sprawniej posługuje się kredkami i ołówkiem. W wieku pięciu lat potrafi już tworzyć prace plastyczne, zawierające dużą ilość szczegółów, budować skomplikowane konstrukcje z klocków, wycinać nożyczkami różne kształty, sprawnie chwytać przyrządy do pisania.

Pytania

Rozwój poznawczy i coraz większa niezależność sprawiają, że dzieci w tym wieku zaczynają zadawać coraz więcej pytań, w tym typowe „dlaczego”. W zakresie mowy z roku na rok wzrasta zasób słownictwa. Pojawiają się zabawy słowem. Rozwijające się wyobraźnia sprawia, że czterolatki zaczynają konfabulować i wymyślać różne nieprawdziwe historie. Pomagają w tym wykształcające się wówczas dziecięce teorie umysłu. Dzieci stają się świadome tego, że inni ludzie mają swoje odrębne stany umysłu. Mogą mieć zatem inne niż one emocje, potrzeby i wiedzę. W wieku pięciu lat dużo łatwiej przychodzi dzieciom odróżnianie fantazji od rzeczywistości. Pięciolatki lepiej rozumieją następstwa czasu, tworzą własne historyjki, interesują się czytaniem, pisaniem i liczeniem.

Porównywanie i rywalizacja

Rosnące poczucie samodzielności, siły, sprawczości, ciekawość, także postępujący równolegle z nimi rozwój psychoseksualny (który wyraża się m.in. w zainteresowaniu różnicami pomiędzy budową ciała między dziewczynkami a chłopcami) sprawiają, że dziecko zaczyna na etapie wieku przedszkolnego sprawdzać swoje siły i poczucie wpływu w relacjach z rówieśnikami i rodzicami: „Kto z nas ma większe możliwości?”.

W gronie rówieśników również mogą w związku z tym pojawiać się skrajne reakcje i zachowania. Z jednej strony dziecko w sposób naturalny dąży do wspólnej zabawy z innymi, a z drugiej strony, dziecięcy egocentryzm i nieumiejętność radzenia sobie z emocjami, w różnych sytuacjach może prowadzić je do impulsywnych reakcji, np. agresji. Kiedy z kolei dziewczynki zaczynają komunikować, że chcą być księżniczkami tatusiów, a chłopcy rycerzami swoich mam oznacza to, że podejmują typową dla wieku rywalizację z rodzicem tej samej płci.

Oczywiście tę walkę dziecko powinno „przegrać” i rozumieć, że mimo swoich nowych możliwości, nie może zająć miejsca u boku mamy lub taty i stworzyć z nim swojej wyjątkowej pary. Może natomiast w przyszłości zidentyfikować się z rodzicem, czyli starać się zostać w przyszłości taka/taki, jak ukochana mama lub ukochany tata.

Moralność

Można powiedzieć, że dziecko w wieku przedszkolnym rozwija umiejętność wyrażania siebie i swojej indywidualności w granicach obowiązujących zasad. Uczy się tego, co jest aprobowane, a co takim nie jest. Pomaga mu w tym budująca się w nim zdolność do przeżywania poczucia winy. Kształtujące się wówczas zręby moralności są dosyć sztywno osadzone w biało-czarnej perspektywie. Stąd charakterystyczna dla dzieci na tym etapie rozwoju skłonność do zdecydowanych ocen, wyrażających się w krytykowaniu np. innych dzieci, kiedy te zasady łamią. O ile wcześniej świadomość tego, co jest dobre, a co złe płynęła ze strony dorosłych, którzy wyjaśniali, upominali, wyciągali konsekwencje, na tym etapie staje się już częścią wewnętrznego doświadczenia dziecka.

Jak wspierać dziecko w wieku przedszkolnym?

Wspieranie dziecka w tym, co może i konfrontowanie go z tym, czego nie może jest zatem ważnym krokiem na drodze jego rozwoju psychospołecznego.

Przedszkolak potrzebuje móc sprawdzać się w różnych sytuacjach, podejmować inicjatywę, doświadczać swojej sprawczości. Kiedy natomiast dostrzega, że czasami bywa tak, że inni (np. rodzice, starsze dzieci) mogą robić rzeczy, do których ono jeszcze nie ma dostępu, uczy się, że poza imponującymi możliwościami, ma pewne istotne ograniczenia. W przyszłości pozwoli mu to na adekwatne rozpoznawanie tego, co mieści się w zasięgu jego wpływu a co nie, a tym samym na rozpoznawanie i realizowanie swojego potencjału bez konieczności krzywdzenia innych.

Gdy nie wspieramy…

W przeciwnym wypadku może rozwinąć u siebie nadmierne dążenie do osiągania sukcesów, bez względu na sytuację. Stykanie się ze swoimi ograniczeniami siłą rzeczy rodzi gniew, który przejawia się na tym etapie w typowym dla tego wieku negatywizmie.

Nadmierne karanie

Z drugiej strony nadmierne strofowanie ze strony dorosłych, karanie, nieuwzględnianie naturalnej potrzeby sprawdzania i testowania swoich możliwości przejawiających się przesadnym kontrolowaniem może prowadzić dziecko do wycofania z lęku przed karą (zbyt rozbudowanego poczucia winy), a w efekcie do zrezygnowania ze swoich potrzeb i pragnień lub tendencji do wymuszania na innych realizacji swoich potrzeb.

Dlatego tak ważne jest tworzenie dzieciom takich warunków rozwoju, aby mogły wyrażać swoje potrzeby, uczucia, pragnienia, podejmować inicjatywę w zasięgu swoich możliwości, oswajając się jednocześnie z tym, że muszą w tej swojej aktywności brać pod uwagę uczucia i potrzeby innych osób oraz panujące zasady.