Nierozerwalni > Dziecko > Jak rozwija się autonomia dziecka

Jak rozwija się autonomia dziecka

single image

Dziecko w wieku 2 oraz 3 lat

W okresie pomiędzy 2 a 3 rokiem życia dziecko zyskuje samodzielność poprzez rozwój funkcji motorycznych czy samoobsługowych. W tym czasie dziecko podejmuje samodzielne zabawy klockami, wspina się, chodzi, próbuje się samo ubierać no i przede wszystkim opanowuje trening czystości. Wszystkie te osiągnięcia zachęcają dziecko do podejmowania coraz to odważniejszych prób badania otoczenia i poznawania go, próbując swoich sił. To naturalna tendencja dzieci w tym okresie rozwojowym. Jednak taka swobodna eksploracja nie jest do końca ani bezpieczna, ani korzystna dla dziecka. Dziecko żyjące w grupie społecznej musi bowiem respektować reguły panujące w tej grupie i przyjmować do wiadomości, że nie wszystkie zachowania będą przyjmowane z entuzjazmem przez otoczenie. Z pomocą przychodzi rozwój i zdolność dziecka do odczuwania wstydu.

Poczucie wstydu u dzieci

W psychologii rozwojowej są teorie, które wyjaśniają, że mechanizm ten był chroniący dla dzieci i jest w pewnym sensie naszym ewolucyjnym spadkiem. Kiedy mieszkaliśmy w grupach większych niż nasza rodzina – co było naszą siłą – dzieci musiały nauczyć się nie tylko tego, która osoba w grupie będzie najlepiej zapewniała bezpieczeństwo i koiła lęk, ale również tego jakie reguły panują w grupie, w której żyję i która mnie chroni. Matka, czyli ta osoba, która została wybrana, skonsolidowana i ta która ukoiła lęk separacyjny pomagała zorientować się które zachowania są niepożądane w grupie, w której dziecko żyło ze swoją rodziną. Kiedy dziecko eksplorowało otoczenie w sposób zagrażający lub narażający go na odrzucenie przez grupę matka wyrażała dezaprobatę dla eksploracji co hamowało dziecko w tych działaniach. Pojawiał się wstyd, który bardzo skutecznie informował poprzez swój komponent fizjologiczny (czerwienienie się, piekące policzki, opuszczone ramiona i wzrok), ze dane zachowanie jest niepożądane.

Okazuje się, że istotnym czynnikiem rozwoju w tym okresie pozostaje matka i ojciec i to komunikaty pochodzące od nich mają największą moc. Komunikaty płynące od obcych mogą nie być, aż tak nośne ze względu na odczuwany lęk przed obcymi, a jeszcze bardziej poprzez brak bliskości z obcymi. Nośnikiem rozwoju są zatem zachowania matki i ojca. Ważne, aby były one adekwatne dla sytuacji w jakiej znajduje się dziecko. Nie jest dla niego korzystne ani nadmierne zawstydzanie, ani brak informacji o tym, że jakieś zachowanie jest niepożądane.

Nie nadużywaj wstydu!

Ponieważ ten okres rozwojowy jest okresem dużej wrażliwości dziecka na przeżywanie wstydu czasami w dorosłych z otoczenia dziecka może pojawiać się pokusa związana z dyscyplinowaniem dziecka przy pomocy wstydu. Zachowanie takie nie jest dobre ponieważ może być nadmiernym zawstydzaniem dziecka co jest niekorzystne dla dalszego rozwoju. W tym okresie, to co zabezpiecza rozwój dziecka to nagradzanie autonomicznego zachowania i udzielanie adekwatnych informacji, które dziecko musi zdobyć, aby móc rozumieć reguły w grupie społecznej w której żyje.

Przykład

Można wyobrazić sobie następującą sytuację. Mama dziecka obserwuje go jak buduje wieżę z klocków i nagle się zawstydza. Zauważa to i zachęca syna brawami do kontynuacji budowania. Przeżywanie wstydu zanika, a chłopiec czuje dumę z tego co robi.

Ale w innej sytuacji mama zachowa się inaczej. Ten sam chłopczyk zafascynowany swoją kontrola nad czystością, zdejmuje majtki i sika na dywan w pokoju mając z tego zachowania dużo radości. Mama przerywa to zachowanie wyrażając dezaprobatę i wstręt. Okazuje się, że takie zachowanie dorosłego prowokuje dziecko do przeżywania wstydu. I chociaż jeszcze przed chwilą przezywało radość z eksploracji, w reakcji na dezaprobatę matki zawstydza się, spuszcza oczy, czerwieni się i ucieka. W ten sposób dziecko porządkuje w swoim umyśle te zachowania, które są pożądane i odróżnia je od niepożądanych.

Jeśli rodzice dziecka nie udzielają informacji jako odpowiedzi na zachowanie dziecka lub sami przeżywają nadmierny wstyd może okazać się, że dziecko będzie doświadczało nadmiernego wstydu lub będzie pozostawać bezwstydne nawet w sytuacjach, gdy to nie jest dla niego korzystne. Jest to ważny okres rozwojowy gdyż przeżywanie wstydu może mieć swoje niekorzystne, odległe konsekwencje.

Skutki wzbudzania wstydu

Jeśli wstyd jest wzbudzany zbyt często i jest zbyt intensywny przestaje on pełnić swoją rozwojową rolę. Stajemy się zbyt nieśmiali, wycofujemy się, unikamy, mamy tendencję do samoponiżania lub atakowania innych. Patologiczny wstyd przestaje być rozwojowy ponieważ obniża poczucie naszej wartości, powoduje nadmierne hamowanie emocji, uruchamia krytykę naszych własnych działań.

Jeśli natomiast odczuwany wstyd jest adekwatny dla grupy w danej kulturze odgrywa bardzo przystosowawczą rolę. Pozwala nam doświadczyć norm panujących w danej grupie, pozwala nam uniknąć wchodzenia w niekorzystne, toksyczne relacje i w konsekwencji zapewnia nam łączność z innymi członkami naszej grupy co pozwala nam zyskiwać relacji i siłę w funkcjonowaniu.

Artykuł dofinansowany w konkursie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej oraz Pełnomocnika Rządu do spraw Polityki Demograficznej – “Po pierwsze rodzina!”

Podobne posty