„Wykorzystanie pochwały do wzmocnienia zachowania, którego oczekujesz, zwiększa szanse, że dostaniesz to, czego pragniesz. Efektywne chwalenie, chociaż niewystarczające samo w sobie, jest istotnym elementem oddziaływania na innych”
(Terry Gillen)
Rodzice próbują różnych metod wzmacniania zachowań dzieci, które uważają za pożądane. Często spontanicznie stosują społeczne wzmocnienia pozytywne: werbalne lub fizyczne. Wzmocnienia werbalne to słowa kierowane wprost do dziecka lub opowiadanie innym o postępowaniu dziecka (np. jak jesteśmy zadowoleni, gdy wykonał…) w jego obecności. Wzmocnienia fizyczne to uściski, pocałunki, uśmiechy, spojrzenia – kontakt wzrokowy itp.
Prostą i skuteczną metodą wzmacniania jest pochwała, którą dorośli stosują wobec dzieci. Im młodsze dziecko, tym bardziej pragnie akceptacji, a gdy zobaczy, że coś, co robi, przynosi mu uznanie w oczach mamy i taty, chętnie je powtarza. Pochwała sprawdza się zarówno u małych, jak i u dorastających dzieci, a także osób dorosłych. W zależności od wieku dziecka pochwały powinny różnić się częstotliwością ich stosowania, a także formą.
Warto poznać kilka podstawowych zasad stosowania pochwał, aby przyniosły one oczekiwany skutek:
Zasada pierwsza
należy wymagać od dziecka zaangażowania w pożądane zachowanie (np. wykonania danej czynności), czyli nie powinno się chwalić „na wyrost”.
Zasada druga
pochwałę (wzmocnienie) należy stosować w trakcie występowania pożądanego zachowania lub bezpośrednio po nim.
W przypadku małego dziecka dorosły początkowo powinien pokazać, jak należy postępować, potem wykonywać razem z nim czynność (np. odkładanie zabawek do pudełka, ubieranie skarpetek), aż do chwili, gdy dziecko wie, co zrobić i potrafi wykonać to samodzielnie.
Zasada trzecia
warto chwalić „często, ale nie za często”.
Podczas uczenia nowego zachowania należy stosować częste wzmocnienia. Niektóre dzieci w ogóle potrzebują pozytywnych wzmocnień częściej, wtedy jednak powinny otrzymać pochwałę za zrobienie czegoś nieco więcej niż wcześniej.
Zasada czwarta
należy unikać takiej pochwały, w której ukryte jest przypominanie wcześniejszego niepowodzenia dziecka.
Niekiedy rodzice pragną pochwałę wzmocnić o element, ich zdaniem, bardziej „wychowawczy”. Taki styl chwalenia cechuje niekiedy rodziców nastolatków, którzy stosują komunikaty typu: „Jak chcesz, to potrafisz być miła”, „Nie można było tak wcześniej? Musiałam tyle razy prosić?”, „Byłeś dzisiaj grzeczny, szkoda, że nie zachowałeś się tak tydzień temu u babci” itp. Niestety w takiej sytuacji najczęściej osiągają negatywny skutek.
Zasada piąta
warto stosować pochwały opisowe.
Dobra pochwała nie powinna być oceną ani etykietką: „dobrze”, „źle”, „mądry”, „słaby”. Pochwała opisowa wymaga od rodziców dostrzeżenia i przemyślenia, co chwalą (jakie zachowanie, jaki rezultat), nazwania swojego stanu emocjonalnego/ wyrażenia uczuć oraz podsumowania pożądanego efektu.
- Opisz, co widzisz (słyszysz):
„Widzę powieszony ręcznik” „Słyszę, że nie krzyczysz na brata, choć strasznie jesteś na niego zła”.
- Opisz, co czujesz
„Przyjemnie jest wejść do łazienki i zobaczyć ręczniki na swoim miejscu” „Cieszę się, że starasz się opanowywać”.
- Podsumuj godne pochwały zachowanie dziecka:
„To się nazywa troska o porządek”, „To się nazywa kulturalne zachowanie”.
Pamiętajmy:
- najlepszą pochwałę może zniszczyć wyraz „ale” (np. „Cieszę się, że pozmywałeś naczynia, ale nie zamiotłeś podłogi”, „Miło, że upiekłaś ciasto, ale zrobiłaś taki bałagan w kuchni”, „Podoba mi się twój ubiór, ale po co założyłaś niebieskie rajstopy?” itp.
- każde dziecko można za coś pochwalić, w każdym dostrzec coś dobrego.
Artykuł opracowano w ramach Narodowego Programu Zdrowia 2016-2020 na zlecenie PARPA