Nastolatki kłamią, bo zazwyczaj nie chcą, żeby dorośli wiedzieli o wszystkim, co się dzieje w ich życiu. Dlatego najczęściej ich kłamstwa polegają na pomijaniu faktów czy informacji.
Potrzeba autonomii
Z rozwojowego punktu widzenia można o tym myśleć jako o wyrazie potrzeby zachowania swojej autonomii. To, jak bardzo powszechne jest to zjawisko, dowodzą badania przeprowadzone na kilku tysięcy młodych ludzi (10-24 lata) z różnych krajów Europy, Ameryki Północnej i Południowej, Afryki. Ponad 95% młodych ludzi uciekało się do kłamstw wobec rodziców/opiekunów w najróżniejszych sprawach. Najczęściej dotyczyło to obowiązków szkolnych, odrabiania prac domowych, spędzania wolnego czasu, a także niestety i ewentualnego eksperymentowania z substancjami psychoaktywnymi. Natężenie kłamstw rosło wraz z angażowaniem się w problemowe zachowania.
Trzy typy kłamstw
Naukowcy sprowadzili kłamstwa do trzech typów: kłamstwo przez unikanie, kłamstwo przez zaniedbanie/zaniechanie, kłamstwo dla osiągnięcia zysku.
1. Kłamstwo przez unikanie
Pierwsze z nich przejawia się odwracaniu uwagi dorosłych od drażliwych spraw, np. poprzez zagadywanie ich innymi tematami.
2. Kłamstwo przez zaniedbanie/zaniechanie
Drugie, najczęstsze, polega na pomijaniu ważnych czy trudnych dla nastolatka spraw, np. w sposób wybiórczy informuje swoich rodziców o różnych swoich sprawach.
3. Kłamstwo dla osiągnięcia zysku
Ostatnie, najrzadsze, wyraża się poprzez zakłamywanie faktów. Nastolatek mówi, że coś miało miejsce, podczas gdy nie miało i odwrotnie.
Wnioski
To, co zwraca uwagę to fakt, że kłamstwo w przypadku nastolatków raczej polega na pomijaniu lub unikaniu mówienia o pewnych sprawach, a nie na przeinaczaniu faktów. Biorąc natomiast pod lupę motywację młodych ludzi stojącą za ich kłamstwami wobec dorosłych, można dojść do wniosku, że mają one na celu przede wszystkim pogodzić ich własne potrzeby z potrzebami rodziców.
Wśród najważniejszych motywów okłamywania dorosłych przez nastolatki badacze wyodrębnili bowiem: potrzebę zachowania swojej autonomii i obawę przed rozczarowaniem swoich rodziców. Lęk przed karą zamyka tę krótką listę głównych motywów okłamywania.
Co sprzyja wychowywaniu do prawdomówności?
Okazuje się, że dzieci i młodzież, które nie boją, że za powiedzenie prawdy spotka je kara, wyśmianie, sarkazm, chętniej mówią prawdę. Kluczem do prawdomówności jest bowiem dobra i bezpieczna relacja z rodzicami. Nie daje ona oczywiście rękojmi stuprocentowej prawdomówności. Z czysto rozwojowego punktu widzenia bowiem nastolatki potrzebują zachować swoją autonomię wobec rodziców i mieć coś swojego, niedostępnego dla dorosłych.
Konsekwencje dobrej relacji z rodzicami
Dobra i bezpieczna więź pozwala jednak, po pierwsze, zredukować natężenie kłamstw.
Po drugie, daje większy dostęp rodzicowi do tego, co dzieje się w życiu dziecka, a w następstwie – i większy wpływ. Nastolatki, co pokazały badania, częściej i chętniej mówiły rodzicom prawdę, kiedy wierzyły, że dorośli mają prawo wiedzieć różne rzeczy. Np. to, z kim i gdzie spędzają swój czas, bo troszczą się o swoje dzieci i chcą je chronić.
Warto mieć domowe zasady
Co więcej, tej pozytywnej tendencji sprzyjały jasne zasady panujące w domu. Mimo że mogą się one im nie podobać i złościć, nastolatki będące w dobrych relacjach z dorosłymi są gotowe raczej kłócić się o te reguły aniżeli okłamywać.
Zdaniem badaczy bardzo ważne w zapobieganiu kłamstwom jest wypracowanie we wzajemnych relacjach równowagi między kontrolowaniem tego, co robi dziecko a dawaniem mu przyzwolenia na swoją niezależność i autonomię.
Nie można zatem oczekiwać od dziecka, że będzie nam o wszystkim, co się dzieje w jego życiu, mówiło. Ważne jest jednak, że miało świadomość, że są sprawy, o których rodzic po prostu musi wiedzieć.
Na pewno niemałą rolę w kształtowaniu prawdomówności dziecka ma to, jakie normy panują w rodzinie. Jeżeli dziecko widzi i czuje, że nie można rozmawiać w domu o różnych sprawach wprost, a raczej ukrywa się je przed sobą nawzajem lub okłamuje, będzie rosło w przeświadczeniu, że kłamstwo jest niepisaną normą, dzięki której można między sobą różne rzeczy załatwić.
Literatura:
Darling N. (2017), Why Do Teens Lie? Part 1, www.psychologytoday.com, https://www.psychologytoday.com/us/blog/thinking-about-kids/201703/why-do-teens-lie-part-1 [dostęp: 30.06.2018].
Cumsille P,Darling N., Martínez M.L. (2010), Shading the truth: The patterning of adolescents’ decisions to avoid issues, disclose, or lie to parents, “Journal of Adolescence”, 33(2), s 285-296.
Artykuł opracowano w ramach Narodowego Programu Zdrowia 2016-2020 na zlecenie PARPA
